فیلسوف کارل پوپر
کارل پوپر، فیلسوف اختصاصی علم و شناخت بود که نظریه سیاسی اش نیز بر اساس تحلیل او از کار علمی و به طور کلی اندیشه عقلانی شکل گرفته است.
پوپر انسان ها را " حیوانات مسئله حل کن " یا "حیوان های عقلانی" می داند که دو خصوصیت عمده دارند؛ اول اینکه موجوداتی عقلانی هستند و دوم اینکه خطاپذیرند. پوپر معتقد است که انسان ها اگرچه اشتباه می کنند اما می توانند از اشتباهات خود درس بگیرند. لذا او به این فلسفه ی شناخت ، "عقل گرایی نقادانه" می گوید و پیشرفت علمی را پایان ناپذیر می خواند. ( در اینجا باید توجه داشت که فلسفه علم پوپر مبتنی بر نسبی گرایی یا شک گرایی در مورد حقیقت نیست ،بلکه تنها به خطاپذیری شناخت ما اشاره دارد. این مطلب نشانگر نگرش تکاملی و داروینیستی پوپر به علم نیز هست.) آنچه در این میان برای او اهمیت ویژه دارد ، استقرار سنت نقد عقلانی است که از نظر او ویژگی اساسی علم مدرن است و ربطی به سایر جوامع در طول تاریخ ندارد. به این ترتیب که علم مدرن را محصول یک سلسله اعتقادات و سنتی می داند که از یونان به ارث رسیده است. این نگاه برخلاف نظر بسیاری از صاحب نظران انقلابی مسلک عصر روشنگری است که به گمان خود می خواستند همه گذشته را دور بریزند و از نو شروع به ساختن یک نظام علمی کنند. در اینجا پوپر با محافظه کاران از این جهت که اعتقادات و نگرش های گوناگون را موروثی می دانند ،هم داستان است، اما اختلاف نظر او با ایشان در این نکته است که از نظر پوپر سنت نوعی دوگانگی در خود دارد . به این معنا که در وهله نخست هر نسل از دانشمندان نظریه های علمی شان را از نسل پیشین به ارث می برند اما در مرحله ی دوم همین سنت به ایشان می آموزد که نظریه های به ارث رسیده باید در معرض نقد عقلانی قرار بگیرند و با استفاده از شیوه تجربی برای ابطال تجربی نظریه های قبل و ابداع نظریه های جدید ،تلاش کنند. لذا او تاکید می کند که "علم مدرن" پدیده ای فرهنگی و اجتماعی می باشد که به دلیل بسترهای تاریخی و سنتی خاصی که در غرب وجود داشته است ، از همان جا نیز سربرآورده است. پوپر برخلاف اوکشات که بین سه حوزه ی علم و عمل و تاریخ تفکیک قائل است ،معتقد است عقل گرایی در همه حوزه ها اعم از سیاست و اجتماع و ... جریان دارد و به نوعی جوهر شیوه علمی محسوب می شود. باید توجه داشت که شباهت این حوزه های متفاوت (علم و اجتماع و ...) تام و کامل نیست. در حوزه ی علم این رد و قبول دائمی نظریه ها، جنبه انقلابی دارد، حال آنکه چنین نگرشی در حوزه سیاست و اجتماع نمی تواند مناسب باشد، چرا که سیاست های اجتماعی غلط صدمات زیادی به جامعه وارد می کند. لذا او نظریه ی "مهندسی اجتماعی تدریجی" را بیان می کند که حد وسطی میان انقلاب - یا به عبارتی مهندسی اجتماعی کل گرا - و اندیشه های محافظه کارانه است و به اصلاحات دقیق اما محتاطانه برای پیشرفت جامعه فکر می کند. علت تاکید پوپر بر تدریجی بودن این تغییرات، خطاپذیری شناخت انسان و عدم آگاهی او از پیامدهای ناخواسته عملش می باشد. ضمن اینکه از نظر او انقلاب اجتماعی یعنی از بین بردن همه ارزش ها و اعتقادات و سنن گذشته و "پاک کردن کامل یک بوم نقاشی" که نه تنها بیشتر مردم و حتی مهندسان کل گرا را نیز سردرگم می کند، بلکه عملی غیرعقلانی و غیر علمی نیز هست. البته پوپر دلایل دیگری نیز برای ترجیح مهندسی اجتماعی تدریجی بر کل گرا ارائه می دهد. برای مثال از نظر پوپر ،بر خلاف مارکوزه ، مهندسی اجتماعی اتوپیایی به احتمال زیاد آزادی را نابود می کند زیرا طرح ها و نقشه های او برای بازسازی اجتماعی "ضرورتا مطلق تر از آن هستند که دامنه زیادی برای انتخاب های فردی مستقل باز بگذارند." مهندسان اجتماعی اتوپیایی نمی توانند عقاید متفاوت و منحرف از مسیر از قبل تعیین شده ی خودشان را تحمل کنند و بنابراین آزادی بشری می تواند مانعی برای تحقق اهداف و نقشه هایشان تلقی شود. هم چنین نباید فراموش کنیم پوپر، فاشیسم هیتلری آلمان و نظام کمونیستی شوروی را به عنوان تجربه های منفی و نتایج مسلم هرگونه مهندسی اجتماعی کل گرا پیش چشم دارد
