احادیث قضاوت

قال الامام علی – علیه السلام – : لَیسَ مِنَ العَدلِ القَضَاءُ عَلَی الثَّقَةِ بِالظَّنِّ.
امام علی – ‏علیه السلام – فرمودند: قضاوتی که با تکیه به ظن و گمان باشد، عادلانه نیست.
«نهج البلاغة، حکمت ۲۲۰»

امام صادق علیه‏السلام :
إذا قامَ قائمُ آلِ محمّدٍ علَیهِ وعلَیهِمُ السلامُ حَکَمَ بینَ الناسِ بحُکمِ داودَ ، لا یَحتاجُ إلى بَیِّنةٍ ، یُلهِمُهُ اللّه‏ُ تعالى فَیَحکُمُ بعِلمِهِ .زمـانـى کـه قـائم آل محمّد علیه‏السلام ، قـیام کند ، به حکم داود میان مردم داورى مى‏کند و نیازى به بیّنه (شهود و مدرک) ندارد . خداوند متعال این حکم را به او الهام مى‏کند و او به علمش قضاوت مى‏کند .
بحار الأنوار : ۱۴ / ۱۴ / ۲۳ منتخب میزان الحکمة : ۴۷۲

امام على علیه‏السلام :
خَمسَةُ أشیاءَ یَجِبُ علَى القاضی الأخْذُ فیها بظاهِرِ الحُکمِ : الوِلایَةُ والمَناکِحُ والمَواریثُ والذَّبایحُ والشَّهاداتُ ، إذا کانَ ظاهرُ الشُّهودِ مَأمونا جازَت شَهادَتُهُم ولا یَسألُ عن باطِنِهم .
پنج‏چیز است که باید قاضى (درباره آنها)به‏ظاهِر حُکم عمل کند : ولایت (حقّ ولایت و سرپرستى که خداوند ، یا امام براى هر کس ، یا ولىّ طفل قرار داده است) ، همسران (یعنى مسأله زناشویى که بین مسلمانان مشهوراست) ، میراثها ، ذبایح(حلال بودن کشتار مسلمانان) و شهادات . هر گاه شهود ، در ظاهر امین و در خور اعتماد باشند ، شهادتشان پذیرفته است و لازم نیست از باطن آنها جست وجو کرد .
الخصال : ۳۱۱ / ۸۸ منتخب میزان الحکمة : ۴۷۲

امام باقر علیه‏السلام :
إنّ المرأةَ لا تُولَّى القَضاءَ ولا تُولَّى الإمارَةَ .زن ، نه عهده‏دار مـسند قـضاوت مى‏شود و نه عهده‏دار منصب امارت .
بحار الأنوار : ۱۰۴ / ۲۷۵ / ۱

پیامبر خدا صلى‏ الله ‏علیه و ‏آله و سلّم :
لا تکونُ المَرأةُ حَکَما تَقضی بینَ العامَّةِ .زن ، نباید قاضى باشد و میان مردم داورى کند .کنز العمّال : ۱۴۹۲۱ منتخب میزان الحکمة : ۴۷۲

امام صادق علیه‏السلام :
القُضاةُ أربَعةٌ : ثلاثةٌ فی النارِ وواحِدٌ فی الجَنّةِ : رجُلٌ قَضى بجَورٍ وهُو یَعلَمُ فهُو فی النارِ ، ورَجُلٌ قَضى بجَورٍ وهو لا یَعلَمُ فهُو فی النارِ ، ورجلٌ قَضى بالحَقِّ وهُو لا یَعلَمُ فهُو فی النارِ ، ورجُلٌ قَضى بالحَقِّ وهو یَعلَمُ فهُو فی الجَنّةِ .
قاضیان چهار گروهند : سه گروه در آتشند و یک گروه در بهشت . مردى که دانسته حکم ناحقّ صادر کند ، این قاضى در آتش است . مردى که ندانسته (و بى‏اطلاع از احکام و قوانین) حکم ناحقّ دهد ، این نیز در آتش است . مردى که ندانسته حکم درست و حقّ صادر کند ، این هم در آتش است و مردى که دانسته حکم حقّ و درست را صادر کند ، این قاضى در بهشت است .الکافی : ۷ / ۴۰۷ / ۱ منتخب میزان الحکمة : ۴۷۲

امام على علیه‏السلام :
یَدُ اللّه فوقَ رَأسِ الحاکِمِ تُرَفرِفُ بالرَّحمَةِ، فإذا حافَ وَکَلَهُ اللّه‏ُ إلى نفسِهِ .
دست رحمت خدا ، بر فراز سر قاضى در حرکت است . پس هر گاه ستم و حقّ کشى کند ، خداوند او را به خودش وا مى‏گذارد .الکافی : ۷ / ۴۱۰ / ۱

پیامبر خدا صلى‏ الله ‏علیه و ‏آله و سلّم :
ما مِن قاضٍ مِن قُضاةِ المُسلمینَ إلاّ ومَعهُ مَلَکانِ یُسَدِّدانِهِ إلَى الحَقِّ مالَم یُرِدْ غیرَهُ ، فإذا أرادَ غیرَهُ وجارَ مُتَعمِّدا تَبَرَّأَ مِنهُ المَلَکانِ ووَکَلاهُ إلى نفسِهِ .هیچ قاضى‏اى از قاضیان مسلمانان نیست ، مگر این که دو فرشته با اویند و تا زمانى که خواهان حقیقت باشد ، او را به سوى آن راهنمایى مى‏کنند . امّا هر گاه در پى حقیقت نبود و عمدا ستم و حقّ کشى کرد ، آن دو فرشته از او بیزارى مى‏جویند و وى را به خودش وامى‏گذارند . کنزالعمّال : ۱۴۹۹۳

امیر المؤمنین علیٌّ علیه‏السلام
لِشُرَیحٍ: لا تُسارَّ أحَدا فی مَجلِسِکَ ، وإن غَضِبتَ فَقُمْ ، فلا تَقضِیَنَّ فأنتَ غَضبانُ .
امام على علیه‏السلام – خطاب به شریح- فرمودند: در مجلس قضاوت با کسى در گوشى صحبت مکن و اگر عصبانى شدى ، برخیز و در حال خشم هرگز داورى مکن .الکافی : ۷ / ۴۱۳ / ۵

امیر المؤمنین علیٌّ علیه‏السلام
لِشُرَیحٍ: ولا تَقعُدَنَّ فی مَجلِسِ القَضاءِ حتّى تَطعَم .
امام على علیه‏السلام خطاب به شریح- فرمودند: در مجلس قضاوت منشین ، مگر این که قبلاً چیزى بخورى .
الکافی : ۷ / ۴۱۳ / ۱ منتخب میزان الحکمة : ۴۷۲

امیر المؤمنین علیٌّ علیه‏السلام
لِشُرَیحٍ: إیّاکَ والتَّضَجُّرَ والتَّأذِّیَ فی مَجلِسِ القَضاءِ ، الذی أوجَبَ اللّه‏ُ فیهِ الأجرَ ، ویُحسِنُ فیهِ الذُّخرَ لِمَن قَضى بالحَقِّ .امام على علیه‏السلام – خطاب به شریح- فرم.دند: مبادا در مجلس قضاوت اظهار خستگى و ناراحتى کنى ؛ مجلسى که خداوند در آن پاداش قرار داده و براى کسى که به حقّ داورى کند ذخیره خوبى در نظر گرفته است .الکافی : ۷ / ۴۱۳ / ۱

پیامبر خدا صلى‏ الله ‏علیه و ‏آله و سلّم :
مَنِ ابتُلِیَ بالقَضاءِ بینَ المُسلمینَ فَلْیَعدِلْ بَینَهُم فی لَحظِةِ وإشارَتِهِ ومَقعدِهِ ومَجلِسِهِ .
هر که به داورى کردن میان مسلمانان مبتلا شود ، باید در نگاهها و اشاره کردنها و جاى نشستن و نحوه نشستن خود نسبت به آنها به یکسان رفتار کند .کنزالعمّال : ۱۵۰۳۲ منتخب میزان الحکمة : ۴۷۰

امیر المؤمنین علیٌّ علیه‏السلام
لِشُرَیحٍ: ثُمّ واسِ بینَ المسلمینَ بوَجهِکَ ومَنطِقِکَ ومَجلِسِکَ ، حتّى لا یَطمَعَ قَریبُکَ فی حَیفِکَ ، ولا یَیأسَ عَدُوُّکَ مِن عَدلِکَ .امام على علیه‏السلام – خطاب به شریح- فرمودند: میان مسلمانان‏در نگاه کردن و سخن گفتن و نشستنت برابرى را رعایت کن ، تا نزدیکانت به جانبدارى (و ستم) تو امید نبندند و دشمنانت از دادگرى تو ، نومید نشوند .وسائل الشیعه : ۱۸ / ۱۵۵ / ۱

امام صادق علیه‏السلام :
لا یَطمَعَنَّ قَلیلُ الفِقهِ فی القَضاءِ .
کسى که اندکى فقه (مسائل حقوقى و احکام قضایى) مى‏داند ، هرگز نباید به کار قضاوت چشم طمع داشته باشد .بحار الأنوار : ۱۰۴ / ۲۶۴ / ۵

پیامبر خدا صلى‏ الله ‏علیه و ‏آله و سلّم:
مَنِ ابتَغى القَضاءَ وسَألَ‏فیهِ الشُّفَعاءَ وُکِلَ إلى نفسِهِ ، ومَن اُکرِهَ علَیهِ أنزَلَ اللّه‏ُ علَیهِ مَلَکا یُسَدِّدُهُ .
هرکه‏جویاى منصب‏قضاوت باشدو براى رسیدن به آن متوسّل به این و آن شود، خداوند او را به‏خودش‏واگذارد و هرکه مجبور به پذیرفتن آن شود، خداوند فرشته‏اى بر او فرو فرستد که استوارش بدارد .
کنزالعمّال : ۱۴۹۹۴ منتخب میزان الحکمة : ۴۷۰

امام صادق علیه‏السلام :
إنَّ النَّواویسَ شَکَت إلَى اللّه عز و جل شِدَّةَ حَرِّها ، فقالَ لَها عز و جل : اسکُتی ؛ فإنَّ مَواضِعَ القُضاةِ أشَدُّ حَرّا مِنکِ ! نواویس (که جایگاهى است در دوزخ) از گرماى سخت خود به درگاه خداوند عز و جل شکایت کرد . پس خداوند عز و جل خطاب بدان فرمود : ساکت باش ؛ همانا جایگاه قاضیان(ناعادل)، گرمایَش سخت‏تر از توست!.
الفقیه : ۳ / ۶ / ۳۲۲۶ منتخب میزان الحکمة : ۴۷۰

پیامبر خدا صلى‏ الله ‏علیه و ‏آله و سلّم :
إنَّ القاضیَ العَدلَ لَیُجاءُبهِ یَومَ القِیامَةِ فَیَلقَى مِن شِدَّةِ الحِسابِ ما یَتَمَنّى أن لا یکونَ قَضى بینَ اثنَینِ فی تَمرَةٍ قَطُّ .در روز قیامت قاضى دادگـر را مى‏آورند و چنان حساب سختى از او کشیده مى‏شود ، که آرزو مى‏کند کاش هرگز حتّى درباره یک خرما میان دو نفر داورى نکرده بود .کنزالعمّال : ۱۴۹۸۸ منتخب میزان الحکمة : ۴۷۰

امام صادق علیه‏السلام :
اتَّقُوا الحُکومَةَ ؛ فإنَّ الحُکومَةَ إنّما هی لِلإمامِ العالِمِ بالقَضاءِ ،العادِلِ فی المُسلمینَ ، لِنَبیٍّ أو وَصیِّ نبیٍّ .
از داورى کردن بپرهیزید ؛ زیرا (منصب) داورى در حقیقت از آنِ امامى است که در قضاوت دانا باشد و در میان مسلمانان به عدالت حکم کند ؛ از آنِ پیغمبر یا وصىّ پیغمبر .الکافی : ۷ / ۴۰۶ / ۱ منتخب میزان الحکمة : ۴۷۰

امام على(سلام الله علیه):
أفضَلُ الْخَلقِ أقضاهُم بِالْحَقِّ؛برترین مردم، داورترین آنها به حق است.غررالحکم ودررالکلم، ح ۳۳۲۳

پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
من حکم بین اثنین تحاکما إلیه فلم یقض بینهما بالحقّ فعلیه لعنه اللَّه؛
هر که میان دو کس که داورى بدو برند، داورى کند و به حق میانشان قضاوت نکند لعنت خدا بر او باد.
نهج الفصاحه

پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
قاضیان فی النار و قاض فی الجنّه: قاض عرف الحقّ فقضى به فهو فی الجنّه، و قاض عرف الحقّ فجار متعمّدا أو قضى بغیر علم فهما فی النّار؛دو قاضى در جهنمد و قاضى اى در بهشت است: قاضى اى که حق را بشناسد و بدان حکم کند در بهشت است، و قاضى اى که حق را بشناسد و دانسته منحرف شود، یا ندانسته قضاوت کند هر دو در جهنم اند.نهج الفصاحه

پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
إنّ اللَّه تعالى مع القاضی ما لم یحف عمدا؛خداوند تا هنگامى که قاضى از روى عمد ستم نکند، یار اوست.
نهج الفصاحه

پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
اللَّه مع القاضی ما لم یجر فإذا جار تخلّى اللَّه عنه و لزمه الشّیطان؛
خداوند یار قاضى است تا موقعى که ستم نکند، وقتى ستم کرد خدا او را رها می کند و شیطان قرین او مى شود.نهج الفصاحه

پیامبراکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
إذا أراد اللَّه بقوم خیرا ولّى علیهم حلماءهم و قضى بینهم علمائهم و جعل المال فی سمحائهم و إذا أراد بقوم شرّا ولّى علیهم سفهائهم و قضى بینهم جهّالهم و جعل المال فی بخلائهم؛
وقتى خداوند براى قومى نیکى خواهد خردمندانشان را بر آنها فرمانروا سازد و دانشمندانشان میان آنها قضاوت کند و مال را به دست بخشندگان دهد و وقتى براى قومى بدى خواهد سفیهانشان را بر آنها فرمانروا سازد و نادانان میان آنها قضاوت کنند و مال را به دست بخیلانشان دهد.نهج الفصاحه

پیامبراکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
إذا ابتلی أحدکم بالقضاء بین المسلمین فلا یقض و هو غضبان و لیسوّ بینهم فی النّظر و المجلس و الإشاره؛
اگر یکى از شما بکار قضاوت میان مسلمانان دچار شود باید به هنگام غضب از قضاوت خوددارى کند و میان ارباب دعوى در نگاه و نشیمن گاه و اشاره تفاوتى نگذارد.نهج الفصاحه

پیامبراکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
أخذ الأمیر الهدیّه سحت و قبول القاضی الرّشوه کفر؛هدیه گرفتن امیر نارواست و رشوه گرفتن قاضى کفر است.
نهج الفصاحه

امام صادق علیه‏ السلام می فرمایند:
خَیْرُ النّاسِ قُضاةُ الْحَقِّ؛بهترین مردم کسانى هستند که به حق قضاوت کنند. بحارالانوار، ج ۱۰۴، ص ۲۶۶، ح ۲۰٫

پیامبراکرم صلى‏ الله ‏علیه‏ و‏ آله وسلم می فرمایند :
اِذا حَکَمْتُمْ فَاعْدِلوا وَ اِذا قُلْتُمْ فَاَحْسِنوا فَاِنَّ اللّه‏َ مُحْسِنٌ یُحِبُّ الْمُحْسِنینَ؛
هرگاه قضاوت مى‏کنید، عادلانه قضاوت کنید و هرگاه سخن مى‏گویید، نیکو بگویید، زیرا خداوند نیکوکار است و نیکوکاران را دوست دارد.نهج الفصاحه، ح ۲۰۰٫

پیامبراکرم صلى ‏الله‏ علیه ‏و ‏آله وسلم :
اِنَّ اللّه‏َ یُحِبُّ الْعَبدَ اَنْ یَکُونَ سَهْلَ الْبَیْعِ وَ سَهْلَ الشِّراءِ وَ سَهْلَ القَضاءِ وَ سَهْلَ الاِقْتِضاءِ؛
خداوند بنده‏اى را که در خرید و فروش و قضاوت و پذیرش قضاوت آسان گیر باشد دوست دارد.